Hayvansal dokular
Doku, bitki, hayvan ve insan organlarını meydana getiren, şekil ve yapı bakımından benzer olup, aynı vazifeyi gören, birbirleriyle sıkı alâkaları olan aynı kökten gelen hücrelerin topluluğu. İlkel canlılar bütün hayatları boyunca bir tek hücre olarak kaldıkları halde yüksek organizmalar çok sayıda hücrelerin biraraya gelmesi ile meydana gelmiştir. Bitkisel organizmaları meydana getiren çok sayıdaki hücrelerin protoplastları birbirinden cansız hücre çeperleriyle ayrılmış olmakla beraber aralarında sıkı bir ilişki göstermektedir. Böyle hücre çeperi içinde bulunan, birbiriyle sıkı ilişki gösteren, aynı kökenden gelmiş protoplast topluluklarına doku, dokuların özelliklerini konu eden morfoloji biliminin dalına da histoloji (doku bilimi) denir.
Dokuyu meydana getiren hücreler genellikle aynı ödevi görmekteyseler de doku tarifinde ön görülen temel düşünce fizyolojik olmaktan çok morfolojikseldir. Eğer fizyolojiksel bakımdan dokunun tarifi yapılacak olursa, kökenleri ayrı olsa bile aynı ödevi gören hücre toplulukları olarak yapılabilir ki, böyle daha geniş anlamda hücre topluluklarına doku sistemi denilmektedir.
Labaratuvar-6Genel Biyoloji Labaratuvarı Web Sitesi (c) 2009 Utku GünerGENEL BİYOLOJİ LABORATUVARI-VIGENEL BİLGİ:Hayvansal dokularDoku, bitki, hayvan ve insan organlarını meydana getiren, şekil ve yapı bakımından benzer olup, aynı vazifeyi gören, birbirleriyle sıkı alâkaları olan aynı kökten gelen hücrelerin topluluğu. İlkel canlılar bütün hayatları boyunca bir tek hücre olarak kaldıkları halde yüksek organizmalar çok sayıda hücrelerin biraraya gelmesi ile meydana gelmiştir. Bitkisel organizmaları meydana getiren çok sayıdaki hücrelerin protoplastları birbirinden cansız hücre çeperleriyle ayrılmış olmakla beraber aralarında sıkı bir ilişki göstermektedir. Böyle hücre çeperi içinde bulunan, birbiriyle sıkı ilişki gösteren, aynı kökenden gelmiş protoplast topluluklarına doku, dokuların özelliklerini konu eden morfoloji biliminin dalına da histoloji (doku bilimi) denir.Dokuyu meydana getiren hücreler genellikle aynı ödevi görmekteyseler de doku tarifinde ön görülen temel düşünce fizyolojik olmaktan çok morfolojikseldir. Eğer fizyolojiksel bakımdan dokunun tarifi yapılacak olursa, kökenleri ayrı olsa bile aynı ödevi gören hücre toplulukları olarak yapılabilir ki, böyle daha geniş anlamda hücre topluluklarına doku sistemi denilmektedir.Doku hücre bölünmesi sonucu meydana gelir. Tek hücreli organizmalarda bölünen hücreler birbirinden ayrılarak yeni birer birey vücuda getirdikleri halde, çok hücreli organizmalarda bölünen hücrelerden meydana gelen hücrelerin birbirinden ayrılmaması, geçit ve plasmodesma (plasmatik köprüler) gibi madde ve uyartı iletimini kolaylaştıran yapılar ile proplastları arasında sıkı ilişki kurulan hücre toplulukları bireyi meydana getirmektedir.
Epitel
DokuEpitel doku (kısaca epitel), çok az bir ara madde ile hücrelerin bir araya gelmesi sonunda oluşur. Bu doku iç ve dış yüzeyleri örter ve aynı zamanda bütün salgı bezlerinin önemli fonksiyonel kısımlarını da meydana getirir (sinir dokusunda da hücreler arası madde çok azdır ve bu bakımdan sinir dokusunun da epitel kaynaklı olduğu ileri sürülmektedir). Epitel, kan damarlarından diffüzyon yolu ile beslenir (iç kulağın stria vascularis epiteli hariç). Sinir lifleri ise çok az miktarda epitel içine kadar ilerler. Fonksiyonel olarak düşünüldüğünde epitel şu şekilde ayrılabilir :
¦ Örtü epiteli,¦ Bez epiteli,¦ Neuro-epitel (Duyu epiteli),¦ MyoepitelHalbuki, hücre tabakalarının sayısına ve üst yüzeydeki hücrelerin formlarına göre ele alınırsa, aşağıdaki şekilde bir sınıflama yapmak mümkündür : ¦ Yassı epitel (tek sıralı ve çok sıralı= tek katlı ve çok katlı), ¦ Kübik epitel Prizmatik epitel (silindirik epitel) ¦ Titrek tüylü epitel ¦ Geçiş epitelyumi
Yassı Epitel
Bulundukları yer ve fonksiyonlarına uygun olarak, tek katlı (sıralı) ve çok katlı (sıralı) olmak üzere ayrılırlar, Örneğin, akciğerlerin en son hava odacıkları ile, böbreklerin filtrasyon boşluklarında tek katlı yassı epitel türüne rastlanır. Aynı şekilde linfa ve kan damarlarının endoteli de tek katlı yassı epitelden meydana gelmiştir. Buna karşılık; ağız boşluğu, yutak ve yemek borusu yapısında çok katlı yassı epitel yer almıştır.
Kübik Epitel
Bu yapının hücreleri, kaldırım taşları gibi yüksek ve geniş bir oluşum gösterirler. Bunlar da yine kendi içinde tek katlı kübik epitel (birçok salgı bezi yapısında rastlanır) ve çok katlı kübik epitel (bunlar insanda sadece ter bezlerinin açılma kanalları duvarlarında görülür) olmak üzere ayrılırlar.
Prizmatik Epitel
Bu epitel türü zaman zaman "Silindirik epitel" olarak da belirtilir. Tek katlı prizmatik epitel mide ve barsakda, uterusda ve bazı diğer organlarda görülür. Çok katlı epitel türü ise, büyük bezlerin açılma kanallarında (tükrük bezleri ve gözyaşı bezinin kanalları gibi) görülebilir.
Titrek Tüylü Epitel
Hücrelerin serbest üst yüzlerinde ince ve hassas tüyler bulunur. Bu yapının tek katlı çeşiti tuba ve küçük bronşlarda, çok katlı olanı da burunda ve büyük hava yollarında görülür.
Geçiş Epiteli
Yassı epitele benzer görünümde ve çok katlı yapısal özelliktedir. Bu tür epitel yapıya idrar kesesi ve idrar yollarında rastlanabilir. Boş durumdaki idrar kesesinde çok katlı epitel yapısı tarzını ortaya koyarken, dolu kesede basık bir durum gösterirler. Bu türde yüzeysel hücreler büyük olup, yer yer iki hücre çekirdeği ihtiva ederler. Epitel yapının çok değişik ve önemli fonksiyonları vardır. Özet olarak bu fonksiyonlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.
Koruma görevi : Vücudun dış yüzeyini ve vücut içindeki boşlukların yüzeyini örterek (döşeyerek) görevini yerine getirir. Derinin epidermisi gibi.
Sekresyon görevi : Vücut için gerekli ve faydalı sekresyonu yapan salgı bezleri, epitel hücrelerin veya epitelial organların biraraya gelmesi ile oluşur. Salgı bezleri iç ve dış olmak üzere ikiye ayrılırlar. Canlı organizma için fevkalade önemi olan "hormanlar" iç salgı bezi ürünüdürler ve doğrudan dolaşım sistemine verilirler.
Resorpsiyon görevi : Barsakta görülen çıkıntıların (villus) epiteli buna güzel bir örnektir. Vücut için faydalı gıdaların buradan emilime tabi tutulması, yapıların önemini ortaya koyar.
Uyarı alabilme görevi : Duyu epitelindeki duyu hücreleri buna güzel bir örnektir. Bu tür fonksiyonel oluşum, en güzel örneği ile gözün yapısında ortaya çıkar. Buradaki hücreler görme duyusu ile görevlidirler.
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?