Hayvanlarda Boşaltım
Canlılığın varlığı ve devamı için hücrelerde sindirim sonucu oluşan artık ve zehirli maddelerin, solunum sonucu oluşan CO2 ve NH3 ve suyun hücreden, daha sonra da vücuttan uzaklaştırılması gerekir.Bu olaya boşaltım denir.Boşaltım olmasa homeostasi bozulur canlılar hayatta kalamazdı.Tek hücrelilerde boşaltım özel kofullarla sağlanırken hayvanlarda boşaltım yapıları ve sistemler gelişmiştir.
Canlı organizmalarda üretilen azotlu boşaltım ürünleri;
amonyak,ürik asit ve üredir.Diğerleri ise CO2,su,zehirler ve fazla tuzdur.
OMURGASIZ HAYVANLARDA BOŞALTIM
A-SÜNGER VE SÖLENTERLERDE BOŞALTIM:
Boşaltım işiyle ilgili bir sistem ya da organ görülmez.Boşaltım ürünlerinden olan CO2 ve NH3 difüzyonla dışarı atılır.
B-SOLUCANLARDA BOŞALTIM:
Yassı solucanlarda:
Boşaltım artıkları sünger ve sölenterlerdeki gibi difüzyonla uzaklaştırılır.Vücuttan fazla suyun uzaklaştırılması için Protonefridium isimli boşaltım yapıları gelişmiştir.Örnek;planarya
Protonefridiumlar;birçok kanal ve bu kanallarla bağlantılı silli alev hücreleri ile boşaltım deliğinden oluşmuştur.
Halkalı solucanlarda,midye ve salyangozda
Protonefridiumlar biraz daha gelişerek Nefridiumları oluşturur.Halkalı solucanlarda vücudun her halkasında bir çift nefridium vardır.
Nefridium;silli huni,boşaltım kanalı ve idrar torbasından oluşur.
Halkalı solucanlarda artık maddeler ise bağırsağın etrafındaki keselerde toplanırlar.Bu keseler solucanın iç dokularını oluşturur.
C- EKLEMBACAKLILARDA BOŞALTIM
Böceklerde ve çekirgede nefridiumlar daha da gelişerek malpighi tüplerini oluşturur.
Malpighi tüpleri bir ucu kapalı diğer ucu açık yapılardır
Malpighi tüpleri kapalı ucu ile kandan artık maddeleri alır,açık ucu ile sindirim kanalına boşaltır son bağırsaktan geri emilim gerçekleşir.
Bu işlemler sonucunda kalan diğer maddeler ürik asit kristalleri halinde dışarı atılır.
---Omurgasızlarda karasal uyuma göre boşaltım ürünleri de vücuttan su kaybetmeyi en aza indirecek şekilde değişir.Ürik asitin atılması için daha az su gerekir.---
OMURGALI HAYVANLARDA BOŞALTIM
Omurgalılarda boşaltım yapıları organ ve sistemler haline gelmiştir.
Büyük ve ayrıntılı yapılı bu omurgalıların metabolizmaları hızlı olduğu için boşaltım ürünleri çok fazla olur.Bu kadar çok atık maddenin vücuttan atılabilmesi için gelişmiş bir boşaltım sistemine ihtiyaç vardır. Boşaltım sistemi organı bütün omurgalılarda böbreklerdir.Gruplara göre böbreklerde değişiklikler görülür.
A-BALIKLARDA BOŞALTIM
Tuzlu su balıklarında boşaltım |
Tatlı su balıklarında boşaltım |
*Vücuttaki suyun dışarı çıkma eğilimi vardır.Bu nedenle deniz suyu yutarlar. *Deniz suyu içmek kandaki tuz miktarını arttır ozmotik basıncı dengeler.Su kaybı engellenir. *Vücuttaki fazla tuz aktif taşımayla solungaçlardan suya verilir. *Azotlu atıklar da solungaçlardan NH3 şeklinde atılır. *Böbrekte glomerulus gelişmemiştir. Glomerulus;Kan damarı yumağıdır.
|
*Vücuttaki tuz çevreye göre yoğun olduğundan vücuda fazla su girme sorunu vardır. Bu sorun nefronlardan aktif boşaltımla çözülür. *Suyu dışarı vermek ozmotik basıncı dengeler. *Vücutta azalan tuz ,solungaçlar yardımıyla dış ortamdan sağlanır. *Tatlı su balıkları su içmezler *Böbrekte glomerulus gelişmiştir ve çok büyüktür.Nefronlarda geri emilim görülmez. Balıklarda boşaltım ürünü azotlu atıklar NH3 olarak atılır.
|
KURBAĞALARDA BOŞALTIM
Boşaltım organı böbreklerdir.Boşaltım ürünleri üredir.Kurbağalar hem suda hem de karada yaşadıkları için karaya uyum sürecinde boşaltım ürünlerinin atılmasında daha az su kullanma hedeflendiğinden amonyak üreye dönüştürülür.
Boşaltım ürünlerinin dönüşümüne ornitin evresi denir.
SÜRÜNGENLERDE VE KUŞLARDA BOŞALTIM
Sürüngenler ve kuşlarda böbrekler gelişmiştir. Süzme birimleri olarak gelişmiş nefronlar bulunur. Su kaybını aza indirebilmek için sürüngenler azotlu boşaltım ürünü atıkları ürik asit olarak atarlar.
D-MEMELİLERDE BOŞALTIM:
Memelilerde gelişmiş böbrekler bulunur.Süzme birimleri nefronlardır.Azotlu atıkları da üre olarak atarlar.
NEFRON
*Nefronlarda kan süzülerek idrar oluşturulur.
*Nefron içinde bowman kapsülü glomerulusu tamamen sararak malpighi cismini oluşturur.
*Nefronları; Malpighi cismi, proksimal tüp,distal tüp ve toplama kanalı oluşturur.
E-İNSANDA BOŞALTIM;
İnsanda boşaltım sistemi üriner sistem adı altında, oldukça özelleşmiş organlardan ve bunlara bağlı borulardan oluşur.
İnsanda boşaltım sistemi üyeleri;
böbrekler ,
idrar kanalı(üreter),
idrar kesesi(mesane)
boşaltım kanalı(üretra).
A-BÖBREK:
Böbrekler bel omurlarının iki yanında yer alan vücutta çift olarak bulunurlar.
Böbrekler; kandaki istenmeyen zehirli maddeleri idrar yoluyla uzaklaştırılmasını sağlayan bir çift organdır.
Böbreklerin mikroskop ile incelenmesinde ortaya çıkan her böbrekte birer milyon sayıda nefron adı verilen süzme ünitelerinin varlığı saptanır.
1-Kabuk(KORTEX): Böbreğin en dışında bulunan bölgedir.Bu bölümde nefronlardan süzme birimleri bulunur.
2-Öz bölgesi Kabuğun hemen altında bulunur.İdrar toplama kanalları buradadır.Bu kanallar piramit şeklinde yapıları oluşturur.
3-Havuzcuk (pelvis): Böbrekte idrarın toplandığı yerdir.Devamında idrar kanalı vardır.
İdrar kanalının içindeki kapakçıklar idrarın geri kaçmasını engeller.
Böbreklere atardamarlar yoluyla gelen kan nefronlarda süzülerek idrar oluşturulur. Oluşan idrar, önce böbreklerin iç ve orta kısmında bulunan havuzcukta (pelvis) birikir, daha sonra üreter adı verilen iki boru aracılığıyla mesaneye taşınır. Mesane dolduğunda idrar yapma isteği uyanır. Böylece idrar dışarı atılır.
Böbrekte idrar oluşumu başlıca iki bölümde gerçekleşir:
1-SÜZÜLME
1- *Vücutta dolaşan kan,böbrek atardamarıyla böbreğe gelir ve birçok kılcal damara ayrılır.
*Böbrek atardamarı kılcalları glomerulus denilen bir yumak halinde toplanır.
*.Glomerulus atardamardaki kan basıncına dayanabilmek için çift katlı epitelden yapılmış kılcal damarlardan oluşur.
*Glomerulusun kanı bowman kapsülüne süzer.
*Kılcaldamarlar yeniden tek damar haline yani böbrek toplardamarı haline gelir
*Böylece zararlı maddelerden arınmış olan kan vücuda geri döner.
****Süzülme sırasında protein molekülleri bowman kapsülüne geçemez.Bowman kapsülündeki süzüntü, kan plazması yapısındadır.Bu madde içinde vücuda zararlı maddelerin yanında zararlı maddeler ve su da bulunur
İDRAR OLUŞUMU VE ATILIŞI
Bowman kapsülü —Progsimal tüp — henle kulbu—– distal tüp-toplama kanalı–havuzcuk–Üreter—idrar kesesi —üretra
2-GERİ EMİLİM
Bowman kapsülüne gelen süzüntüde vücudun ihtiyacı olan maddelerde bulunur.Organizmanın bunların bir kısmının tekrar kana döndürmesine gerek vardır. Bu olaya geri emilim denir.
Geri emilimde;
suyun büyük kısmı,
glikoz ve aminoasitlerin tamamı,
madensel tuz ve vitaminlerin bir kısmı kılcal damarlara geri verilir.
Kalan kısım idrar olarak dışarı atılır.
GERİ EMİLİM;:
*Geri emilim,aktif taşıma ve glikoz ile progsimal tüp, henle kulbu ve distal tüpten çevresindeki kılcal damarlara doğru gerçekleşir.
Geri emilimde yararlı maddeler nefronun değişik bölümlerinden kana geri verilir.
*Proksimal tüpte;.H2O ,glikoz,vitaminler,aminoasitler,Cl– ,hidrojen ve bikarbonat
*Henle kulbundan Cl ve Na iyonları kana geri verilir.
*Distal tübe gelen süzüntü fazla H2O ve Na iyonlarının geri kalanını kılcaldamarlara vererek,yararlı maddelerin vücuttan kaybolmamasını sağlamış olur.
****Üre distal tüp çeperlerinden geçemediğinden geri emilmez******
Aktif taşımayla gerçekleşen geri emilim maddelerin kandaki yoğunluğuna bağlıdır.her maddenin kandaki yoğunluğuna eşik değer denir.Bir maddenin kandaki değeri eşik değerinin üstündeyse bu madde geri emilmeyerek idrarla dışarı atılır.Böylece iç denge(homeostasis)sağlanmış olur.Şeker hastalarının idrarında şeker çıkmasının nedeni budur.Kanda şeker yoğunluğu fazla olduğundan glikoz emilime uğramaz ve idrarda kalır.
Sağlıklı insanlarda suyun %99’u,sodyum iyonlarının %99,5’u,ürenin %50 si geri emilir.
3-SALGILAMA
Süzülme ile bowman kapsülüne geçemeyen maddeler kılcaldamarlardan aktif taşımayla kanalcığa geri verilir.Buna salgılama(aktif boşaltım)denir.
Hidrojen,amonyak ve penisilin bu yolla aktarılır.
Böbreklerin düzenleyici rolü:
Böbreklerin en önemli görevi, kanı zararlı atıklardan temizlemek, vücudun su ve tuz dengesini düzenleyerek, tüm organ ve sistemlerin belli bir uyum içinde çalışmasını dolayısıyla homeostasiyi sağlamaya yardımcı olmaktır.
*Böbrekler kanın bileşimini ve pH’ını da ayarlayarak belirli bir denge halinde kalmasını sağlar.Herhangi bir nedenle kanın pH’ı değiştiğinde böbrekler H+ ve HCO3 salgılayarak kanın pHını düzenler.
*Böbrekler ayrıca doku sıvılarındaki H2O, Na , K gibi maddelerin miktarının düzenlenmesini yapar.Mineral ve tuz miktarı böbreküstü bezlerinden salgılanan aldosteron hormonuyla dengede tutulur.
*Vücuttaki su oranı da hipofiz bezinden salgılanan vasopressin hormonu ile dengede tutulur.Kanda su miktarı azalırsa beyinden salgılanan vasopressin hormonu böbreklerden geri emilimi arttırarak kanın suyunun artmasını sağlar.
*Böbreklerin yanı sıra akciğerler ve deri de vücuttan fazla suyun ve zararlı maddelerin vücuttan atılmasına yardımcı olur.
.İNSANDA BOŞALTIM SİSTEMİNİN DİĞER SİSTEMLERLE İLİŞKİSİ:
Boşaltım sistemi birçok sistemle etkileşim halinde çalışır.Bu sistemlerden sinir sistemi ,hormonal sistem ve dolaşım sistemiyle ile uyumlu çalışarak vücut içi dengeyi sağlar.
Boşaltım sisteminin sinir sistemiyle ilişkisi;Böbreklerin çalışması otonom sinir sistemi sayesinde gerçekleşir.İdrar kesesinin dolması yine sinir almaçlarıyla beyne iletilir.Kanda azalan maddeler için hormon salgılanması da sinir sisteminin uyarılarıyla iletilir.
Boşaltım sisteminin hormonal sistemle ilişkisi;Kanın su oranı azaldığında ozmotik basınç değişir.Sinirler yoluyla beyine giden bu haber vasopressin hormonunun salgılanmasına neden olur.Bu hormon böbreklerdeki geri emilimi arttırır.Böylelikle kandaki su artar.Böbreküstü bezinden salgılanan aldosteron da mineral dengesini sağlar.
Boşaltım sisteminin dolaşım sistemiyle ilişkisi:Böbrekler kanın pH miktarını ayarladığından dolaşım sistemiyle direkt ilişkisi vardır.Ayrıca kanın süzülmesinde kan basıncının büyük etkisi vardır.
Boşaltım sisteminin iskelet sistemi ve yağ dokuyla ilişkisi:Böbrekler vücutta tutunması ve korunması iskelet sitemi sayesinde olur.Böbrek çevresinde bulunan yağlar ise böbreğin rahat çalışmasını ve dış etkilerden korunmasını sağlar.
Boşaltım sisteminin deri ile ilişkisi; Deri terleme yoluyla fazla suyun tuzların boşaltımına yardımcı olarak böbreğin yükünü azaltır.Terin bileşimi seyreltik idrara benzer.İçinde su,tuz,üre,ürik asit gibi maddeler bulundurur.
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?