BİTKİ VE HAYVANLARIN İSİMLENDİRME İLKELERİ
Tüm Dünya yüzeyinde yaşayan canlıları düşündüğümüzde, aynı canlıya her ülkede ve hatta aynı ülkenin farklı yörelerinde farklı isimler verilmesi, gerek biyolojide (bilimde), gerekse de toplumlar arasında keşmekeş yaratacaktır. Örneğin, Türkçe Karanfil ismi verilen bitkiye, İngilizler Clove, Carnation ismini vermişlerdir. Bu örnekleri dünya düzeyine genişletecek olursak durumun ne denli karışık olacağı açıkça görülür. Bu karışıklığı önleme yönünden Linne’nin ortaya koymuş olduğu Binominal İsimlerdirme, bilim dünyası ve toplumlar için büyük bir rahatlık sağlamıştır. “nomen”Latince isim anlamına gelir ve takma anlamına gelen “clare” sözcüğüile birlikte “Nomenclature” canlı varlıklara isim verme anlamına gelmektedir. Hayvansal isimlendirme anlamına gelen Zoological Nomenclature, zoologların dili olup, bilinen hayvan gruplarının herbirine farklı isimlerin uygulanması tekniğidir. Bitkileri isimlendirme anlamına gelen Botanical Nomenclature ise, bilinen bitki gruplarının herbirine farklı isimlerin uygulanması tekniğidir. Amaç kullanılan bu dilin dünyada herkes tarafından aynı anlamda anlaşılmasıdır.
İsimlendirme ilkelerinin 3 önemli özelliği vardır
a) Emsalsizlik: İsimlendirmede, verilen her isim tektir. Böyle olması zoolojide ve botanikte karışıklığı önler. Yani her canlının tek bir bilimsel ismi vardır.
b) Evrensellik: Canlıların sadece yöresel isimleri olsaydı bilim adamları arasındaki bilimsel iletişim olmazdı. Anlaşılabilmeleri için tüm yöresel isimleri bilmeleri gerekecekti. Bundan sakınmak için bilim adamları tüm dünyada kullanılmak üzere Uluslararası İsimlendirme İlkelerini kabul etmişlerdir.
c) Sağlamlık: Bir canlıya bir isim verildikten sonra bu ismin sık sık değişmesi gerekir. Eğer sık değişim olursa sistemden beklenen yarar sağlanamaz. Bu nedenle Uluslararası İsimledirmede birçok önlem alınmıştır.
Canlılarda Cins isimlerinin oluşturulması
Yeni bulunan canlılara isim verirken, bu isimlerin Latince ve Yunanca olmasına göre sıfatların bu dillerin gramer kurallarına uyması gerekir. Örneğin, cins ismi bir isimse, cins isminin yanındaki ikinci kelime yani epitet ismi genellikle sıfat olmalıdır. Homo sapiens bilindiği gibi insanın bilimsel ismi olup, cins ismi olan “Homo” bir isim, “sapiens” ise akıllı anlamına gelen bir sıfattır. Cins isimleri italik harflerle yazılmalı, italik yazma olanağı yoksa altı çizilmelidir. İsmi veren kişi(ler) yani otör isminin altı çizilmez. Cins ve altcins isimleri, daima tek bir sözcükten oluşmalıdır. Bu sözcük basit veya bileşik olabilir. Yalın halde ve tekil bir isimdir. Fakat ilk harfi daima büyük harfle yazılır.
Örneğin: Basit sözcük: Muscari, Pinus Bileşik sözcük: Eurygaster, Stenocephalus
Cins isimlerine verilen isimlerin tanıtıcı nitelikte olması istenir.
Örneğin: Silene, salya, salgı, Eurygaster, geniş karınlı anlamlarına gelir.
EPİTET İSİMLERİN OLUŞTURULMASI (TÜR İSİMLERİ):
Epitet ve alttür sıfat, şimdiki zaman ve geçmiş zaman fiilleri olabilir. İlk harfi daima küçük yazılır. Canlılara epitet isimleri çok değişik kriterlere göre verilir.
1. Canlılara coğrafik alanların isimlerinin verilmesi:
Bazı durumlarda canlılara ilk kez bulunduğu ülke, il, ilçe, köy ve özel coğrafik alan isimleri verilebilir. Silene anatolica (Anadolu’ya ait Silene bitkisi), Silene sipylea (Sipil dağına ait), Silene caramanica (Karaman şehrine ait).
2. Canlılara kişi (=patronomik) isimlerin verilmesi:
Kişi isimleri, yeni bir canlıyı bulan veya orjinal deskripsiyonu yapan taksonomistin istediği kişinin adı verilerek elde edilir. Özel isim olmaları nedeniyle kişi isimleri önceleri ilk harfi büyük harf olacak şekilde yazılmaktaydı. Fakat 1948 Paris Uluslararası Zooloji Kongresinde alınan bir kararla tür isimlerinin ister kişi, ister ülke ve isterse il, ilçe, köy vb. ismi olsun daima küçük harfle yazılması gerekir. Bu türlü yazılmamış isimlerin mutlaka yeni yayınlarda düzeltilmesi gerekir. Örneğin: Silene Gaubae’nın Silene gaubae olarak düzeltilmesi gerekir.
3. Canlılara üzerinde yaşadığı bitki veya hayvana göre isim verilmesi:
Canlılara üzerinde yaşadığı bitki veya hayvanın bilimsel ismine göre isim verilir.
4.Tautonimi’ye göre isim verme:
Cins ismiyle epitet isminin aynı olması durumuna “Tautonimi” adı verilir. Özellikle 18. ve 19.yüzyılda yaşayan biyologlar çok sayıda tautonimi oluştumuşlardır. Engrolis engrolis gibi.
5. Hiçbir anlamı almayan sözcüklerden isim yapma:
Bazı yazarlar zaman zaman hiç bir anlamı olmayan sözcükleri tür ismi olarak kullanmaktadır.
6. Anagram yaparak isim yapma:
Bir ismin tersten yazılışı ile sözcük üretmeye “anagram” adı verilir. Bazı yazarlar tür isimlerini oluşturmada bu yöntemi uygulamaktadır.
Örneğin: Cicada lodosi isimli bir tür isminden anagram yaparak bir diğer türe Cicada isodol ismi oluşturulmuştur.
7. Canlılara ekolojik ve habitat özelliklerine uygun isim verme:
Bazı canlılara, ekolojik isteklerine ve habitat özelliklerini belirtmek amacıyla tür isimleri verilebilir.
8. Canlılara morfolojik yapılarına uygun olarak isim verme:
Türlere morfolojik özelliklerine göre isim verilebilir. Canlıların isimlerine bakar bakmaz bazı özelliklerinin bilinmesine olanak tanıdığı için büyük yararlar sağlar. Örneğin, Pinus nigra denildiği zaman ele alınan örneğin siyah renkli olduğu hemen anlaşılır. Morfolojik özellikleri aşağıdaki karekterleri ele alınarak ortaya konur.
a. Sayılar, b. Büyüklük, küçüklük terimleri, c. Renkler, d. Vücut kısımları, e. Sıfatlar.
Kaynak: www.sistematiginesaslari.8m.com/10.htm
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?