BİTKİ GENETİK KAYNAKLARININ KORUNMASI VE KULLANIMI
Değişen çevre koşullarına karşın hızla büyümekte olan dünya nüfusunun beslenmesi sorunu, genetik
kaynakların önem ve değerini biraz daha arttırmaktadır. Genetik kaynaklar onbinlerce yıllık gelişme süreci boyunca birçok baskı koşullarına karşı dayanıklılık geliştirdiklerinden günümüzde karşı karşıya olduğumuz sorunları aşmada sigorta ve anahtar durumunda olup birçok uluslar arası sözleşmenin de konusudur.
Bunların en geniş kapsamlısı olan Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin üç temel prensibi bu kaynakların korunması, sürdürülebilir kullanımı ile kaynakların kullanımından doğacak yararların paylaşımıdır. Bu bildirinin amacı biyolojik çeşitlilik unsurlarının en önemlilerinden biri olan bitki genetik kaynaklarının koruma ve kullanım konularında ülkemizde yapılan çalışmaların bir özetini vermektir.
Türkiye bitki genetik çeşitliliği bakımından çok özel bir konumda bulunmaktadır. Avrupa ve Asya Anakaralarına yayılmış toplam 78 milyon ha alanda 4.080’i endemik olmak üzere toplam 12.476 takson barındırmaktadır. Bitkisel genetik çeşitliliğin zenginliği temel olarak, topografya, iklim ve diğer çevre koşullarının kısa mesafeler içinde değişen büyük bir çeşitlilik göstermesinden kaynaklanmaktadır.
Biyolojik çeşitlilik unsurlarının en önemlilerinden biri olan bitki genetik kaynakları temel olarak ex situ ve in situ stratejilerle korunmaktadır. Ex situ yöntemler içinde yer alan tohum gen bankalarımızda toplanmış olan tohum örnekleri temel (uzun süreli) ve aktif (kısa ve orta süreli) koleksiyonlar halinde, vejetatif materyal ise çeşitli enstitü arazilerinde oluşturulmuş olan tarla gen bankalarında korunmaktadır. Son yıllarda ülkemizde ultra soğuk koşullarda koruma çalışmalarının başlatılması için altyapı oluşturulmaktadır. İn situ yöntemlerle de 3.749.673 hektar alan koruma altındadır.
Bitki genetik kaynaklarının korunması konusunda bölgemizde önder bir konumda olmamıza rağmen bu değerli hazinenin kullanımı konusunda fazla bir yol kat edilememiştir. Korumayla doğrudan ya da dolaylı ilişkili birçok yasal düzenlemeler olmakla beraber bu yasaların aksine hükümler taşıyan düzenlemeler de vardır. Buna ek olarak koruma işiyle görevli kurumlar arasındaki eşgüdüm eksikliği de kaynakların akılcı bir şekilde korunması ve kullanımı önünde engeldir.
Koruma ve sürdürülebilir kullanım bakımından üzerinde durulması gereken diğer bir konu da kültür bitkilerinin yerel çeşitlerinin durumudur. Tohumculuk üzerine yapılan yasal düzenlemeler, sadece kayıt altına alınmış tohumlukların ticaretine izin vermektedir. Yasada belirtilen geçiş süresi 2011 yılı sonlarında dolmaktadır. Bu durumda da çiftçi çeşitlerinin tohumluklarının üretimi ve ticaretini kolaylaştıracak yeni yasal düzenlemelere acilen gerek duyulmaktadır.
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesinin amaçlarından bir olan biyolojik çeşitlilik unsurlarının kullanımından doğan yararların eşit ve adil paylaşımı konusu üzerinde bir ilerleme sağlanamamıştır. Gerek gelecekte oluşturulması olası uluslar arası düzenlemeler gerek yerel çeşitlerin tohumluklarının ticaretinin önünün açılması için başta çiftçi çeşitlerimiz olmak üzere tüm bitki genetik kaynaklarımızın yasal düzenlemeyle kayıt altına alınması gerekmektedir.
Günümüzde genetiği değiştirilmiş organizmaların biyolojik çeşitlilik yanında insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olduğu bildirilmektedir. Buna karşın henüz ülkemizde biyogüvenliğin sağlanmasına ilişkin bir yasa çıkarılmadan, “Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik” adında bir yasal düzenlemeye gidilmiştir. Bu Yönetmeliğe dayanak olması gereken Biyogüvenlik Yasasının da bir an önce çıkarılması gereklidir.
Alptekin KARAGÖZ
Nusret ZENCİRCİ
Ayfer TAN
Tuncer TAŞKIN
Hamit KÖKSEL
Muzaffer SÜREK
Cengiz TOKER
Kürşad ÖZBEK
Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi
Botanik
-
Bitkisel Hormonlar Nelerdir?
-
Bitkisel Hormonları Nelerdir? Auxinler - Oksin Bitki Büyüme Hormonlarının Görevleri Nelerdir?
-
Pinus cembra - İsviçre Fıstık Çamı
-
Pinus banksiana - Banks çamı
-
Pinus aristata (Higori çamı)
-
Palinoloji – Polen Bilimi Hakkında Bilgi
-
Kaktüsgiller - Cactaceae Hakkında Bilgi
-
Papatyagiller - Asteraceae Hakkında Bilgi
-
Karanfilgiller - Caryophyllaceae Hakkında Bilgi
-
Periyant Nedir ? Periant (Çiçek Örtü Yaprakları)
-
Bitki Yaprak Tipleri Ve Görevleri - Yaprak Çeşitleri
-
Bitkilerde Gövde Çeşitleri ve Gövdenin Görevleri Nelerdir ?
-
Opuntia ficusindica - "Dikenli İncir"
-
Bitkilerde Bulunan Doğal Renk Maddeleri
-
Bitki Stresi: Abiyotik ve Biyotik Faktörler