Bitki Dokuları
Aynı menseyden gelen, belirli bir görevi yapmak üzere toplu bir sistem olusturan, aynı sekil ve yapıdaki hücre gruplarına "doku" denir. Baslıca 2 ana gruba ayrılır:
A ) Meristem Doku: Bölünme yeteneği olan hücrelerden olusmustur. Primer meristem ve sekonder meristem olmak üzere iki sekilde meydana gelir.
B ) Sürekli Doku: Meristem hücrelerinin gelismesi ve farklılasması sonucu meydana gelir. Hücrelerin çeperleri değisik sekillerde kalınlasmıstır.
Sürekli doku görevlerine göre bes kısma ayrılabilir:
1-Temel Doku
2-Koruyucu Doku
3-İletim Doku
4-Destek Doku
5-Salgı Doku
1-Temel Doku: Bitkinin her organında bulunup temel yapısını meydana getiren dokudur. Örn: Parenkima hücreleri. Parenkima hücreleri ince ve selülozik cidarlı hücrelerden meydana gelmistir. Gövde ve köklerin kabuk ve özleri, yaprakların asimileme dokuları, tohumların endosperma ve kotiledonları, meyvelerin etli kısımları parenkimadan yapılmıstır. Birer doku sistemi olan ksilem ve floemde de parenkima bulunur.
Parenkimatik dokularda hücreler izodiametrik (boyu ile eni esit sekilde) (örneğin; endosperma), bir yönden uzamıs (kabuk, öz ve palizat parenkiması) ya da dallanmıs (sünger parenkiması) seklinde olabilir. Hücreler arasındaki bosluk bazen olmadığı gibi bazen küçük bazen de büyüktür. Cidarları ince olmakla beraber düzgün bir kalınlasma da görülebilir. Geçitlenmis, ağ seklinde kalınlasmıs veya odunlasmıs da olabilir.
2-Koruyucu Doku: Bitki organlarının dıs kısımlarında bulunan ve onları dıs etkenlerden koruyan dokudur. Mantarlasmıs veya mantarlasmamıs olabilir.
Epiderma: Hücreler arası bosluğu olmayan, genellikle tek sıralı ve eni boyuna esit, canlı hücrelerdir. Epiderma hücrelerinin dıs kısmına kütin maddesi yığılarak kütikula tabakasını meydana getirir. Kütikula düz, noktacıklı, çizgili, dalgalı veya pürüzlü bir yapı gösterir. Epiderma, bazen iç bazen de her iki tarafa doğru siskinlik meydana getirir. Bu siskinlik alt epidermanın her hücresinde görülürse "papil" adını alır (Cocae folium).
Epidermanın altında olusan hücre tabakalarına "hipoderma" denir. Epiderma hücreleri bazen büyük ve özel sekilde olan müsilaj hücreleri seklini alır Stoma: Epidermada mezofil ile dıs ortam arasında gaz alıs verisini sağlayan organlar stomalardır. Epiderma hücrelerinin aksine stoma hücreleri kloroplast tasırlar. Böbrek seklinde karsılıklı iki hücreden olusan stomalar monofasyal yapraklarda her iki yüzde; bifasyal yapraklarda ise sadece alt epidermada bulunurlar. Stomayı çevreleyen hücrelere "stoma komsu hücresi" denir. Bunların sekil ve sayılarına göre değisik stoma tipleri vardır.
Stoma: Epidermada mezofil ile dıs ortam arasında gaz alıs verisini sağlayan organlar stomalardır. Epiderma hücrelerinin aksine stoma hücreleri kloroplast tasırlar. Böbrek seklinde karsılıklı iki hücreden olusan stomalar monofasyal yapraklarda her iki yüzde; bifasyal yapraklarda ise sadece alt epidermada bulunurlar. Stomayı çevreleyen hücrelere "stoma komsu hücresi" denir. Bunların sekil ve sayılarına göre değisik stoma tipleri vardır.
Avrupa Farmakopesi’ndeki sınıflandırmaya göre stoma tipleri ise asağıda açıklandığı sekilde sınıflandırılmıstır.
1) Anomositik (Düzensiz Hücreli) Tip: Stoma genellikle epiderma hücrelerinden farklılık göstermeyen farklı sayıda hücre ile çevrilmistir. Ranunculaceae tipi örnek verilebilir. Uvae-ursi folium'da stoma komsu hücreleri sayısı 6–9, Digitalis folium'da ise 5- 6’dır.
2) Anisositik (Esit Olmayan Hücreli) Tip: Biri diğerlerinden küçük 3–4 komsu hücre bulunur. Solanaceae tipi örnek verilebilir. (Belladonnae folium, Stramonii folium, Hyoscyami folium)
3) Diasitik (Zıt Hücreli) Tip: Stoma eksenine dik açı yapan 2 komsu hücre vardır. Labiatae tipi örnek verilebilir. (Menthae folium)
4) Parasitik (Paralel Hücreli) Tip: Stoma eksenine paralel 2 komsu hücre bulunur. (Cocae folium, Boldo folium, Sennae folium)
Stoma Sayısı: 1 mm2 epidermadaki ortalama stoma sayısıdır. Alt ve üst yaprak yüzeylerinde sayımlar yapıldıktan sonra alt yüzey sayımlarının üst yüzey sayımlarına oranı seklinde ifade edilir.
Örn: Bazı cinslerin yakın türlerini birbirinden ayırt etmek için stoma sayılarından yararlanılmıstır. Bunlara örnek olarak Datura türleri verilebilir. Datura stramonium’ da sayılan stoma sayıları asağıda verilmektedir.
Alt epiderma: 145-254 ortalama: 200
Üst epiderma: 59-140 ortalama: 87
Stoma sayısı = Alt Epiderma Hücresi Sayısı / Üst epiderma Sayısı = 2.3
Stoma Sayısı, yaprak yasına göre değismeler gösterebilmesine rağmen Stoma indeksi belli bir tür için sabit bir değerdir ve tam veya toz droglarda tayin edilebilir.
Stoma Đndeksi: Bir yaprağın birim alanındaki stoma sayısının, aynı birim alandaki epiderma + stoma sayısına oranının yüzdesidir.
Stoma indeksi = Stoma Sayısı x 100 / (Stoma Sayısı + Epiderma Sayısı)
Örneğin; 10 epiderma hücresi arasında 2 stoma varsa,
S.Đ = 2 x 100 / (10+2) = 16.6
Tüyler: Epiderma hücrelerinin dısa doğru meydana getirdiği uzantılardır. Örtü ve salgı tüyleri olmak üzere iki tiptir, örtü tüyleri tek hücreli (dis tüyü, kütikulası noktacıklı örtü tüyü) veya çok hücreli tüylerdir (T tüy, samdan tüy, yıldız tüy, dirsek tüy, kamçı tüy, boğumlu örtü tüyü)
Mantar Doku: Kabuğun dıs kısmında epidermanın harap olması sonucunda olusan, yüzeysel çok köseli olan cansız hücrelerdir. Hücre cidarı ince, esmer renkli ve derinlesmistir, ikinci bir mantar dokusu olan tas mantarda ise hücre cidarı odunlasmıs, kalınlasmıs ve geçitlidir.
3-İletim Doku: Kökten su ve suda erimis olan maddeleri ve yapraklardan asimilasyon sonucu sentez edilmis bilesikleri bitkinin diğer organlarına tasıyan iletim sisteminin olusturduğu dokudur. İletim doku, ksilem ve floemden olusmustur.
a) Ksilem: Trake, trakeit, ksilem parenkiması ve ksilem sklerenkimasından ibarettir.
Trake, silindir seklinde üst üste dizili hücrelerin aralarındaki çeperlerin erimesiyle meydana gelen borularıdır (Sekil 9). Çapları daha dar, uzunca silindir veya prizma seklinde, iki ucu sivri
bağımsız hücreler ise trakeitleri olusturur. Ksilem parenkiması, canlı stoplazması bol, çesitli besin maddelerinin depo edilmesi ve iletilmesine yarayan hücreler olup, ksilem içerisine dağılmıstır. Ksilem sklerenkiması ise, iletim dokuyu destekleyen, çeperleri odunlasmıs uzun hücrelerdir. Kökten su ve suda erimis maddeleri bitkinin diğer organlarına iletir.
b) Floem: Asimilasyon ürünlerini ileten bilesik bir dokudur. Kalburlu borular, arkadas hücreleri, floem parenkiması ve floem sklerenkimasından ibarettir. Kalburlu borular, genis lümenli, ince çeperli, birbirleriyle boru gibi ucuca birlesen, birlesme yüzeylerindeki enine çeperleri kalbur gibi delikli olan canlı hücrelerdir. Kalburlu boruların yanında bulunan ve daha dar olan stoplazmaca zengin parenkimatik hücrelere ise arkadas hücreleri denir. Floem parenkiması, yine parenkimatik hücrelerdir. Floem sklerenkiması ise, destek görevi yapan ve çeperleri lignin birikmesiyle kalınlasmıs hücrelerdir.
4-Destek Doku: Hücre çeperleri kalınlasmıs ve genel likle özel sekiller almıs hücrelerden olusur. Çeperdeki kalınlasmalar, lignin veya selüloz birikmesiyle olur. Sert doku (sklerenkima) ve pek doku (kollenkima) olmak üzere iki çesit dokudan olusmustur.
a) Sert doku: Đki çesit hücreden olusur; sklerenkima lifleri ve tas hücreleri.
Sklerenkima lifleri, ince uzun, çeperleri kalın, uçları sivri hücrelerdir. Hücre çeperi lignin birikmesiyle kalınlasmıstır. Tek tek olabildiği gibi demetler halinde de bulunabilir. Tas hücreleri ise; hücre çeperleri lignin birikmesiyle kalınlasmıs hücrelerdir. Kollu tas hücrelerine "idioblast" denir.
b) Pek Doku: Sklerenkima hücreleri ölü olduğu halde, kollenkima hücreleri canlıdır. Farkları ise, çeperlerinin her yanının kalınlasmıs olmamasıdır. Bazılarının köseleri selüloz birikmesi sonucu kalınlasmıstır (köse kollenkiması), bazılarında da çeperin bir veya iki yüzü kalınlasmıstır (levha kollenkiması).
5-Salgı Doku: Hücreler tarafından salgılanan bir çesit maddeye "salgı" ve bunları meydana getiren hücre topluluklarına da "salgı doku" denir. Salgılar uçucu yağlar gibi sıvı olabildiği gibi kalsiyum okzalat kristalleri gibi katı da olabilir. Salgı doku intraselüler ve ekstraselüler salgı doku olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Đntraselüler salgı doku: Hücre stoplazmasında olusan salgılar stoplazma veya vakuolde birikirse buna hücre içi salgılar denir. Çesitli sekilleri vardır.
a.Salgı Hücreleri: Cidarları süberinlesmis olup, parenkimatik bir doku içine dağılmıstır.
b.Süt Boruları: Đnce selüloz çeperli, çok çekirdekli, az stoplazmalı, hücre özsuyu olarak lateks adı verilen yapıskan bir sıvı ihtiva eden hücrelerdir.
b) Ekstraselüler salgı doku: Bu tip hücreler salgılarını hücre dısına çıkarırlar.
• Salgı Cepleri: Yaprak, gövde ve meyvede çesitli sekilde meydana gelen ceplerdir.
Lizigen salgı cepleri: Bir grup salgı hücresinin çeperlerinin ve stoplazmasının yavas yavas erimesiyle meydana gelir.
Sizogen salgı cepleri: Salgılanmayı yapan hücreler bosluğun etrafında sağlam veya ezilmis vaziyetledir.
Sizolizigen salgı cepleri: Salgılanmayı yapan hücreler ile komsu hücreler erimis ve yırtılmıstır. Salgı cebi böylece genislemistir.
• Salgı Kanalları: Salgı maddeleriyle dolan hücreler arası boslukların üst üste gelmesi ve birbirleriyle bağlanması sonucu meydana gelen uzun kanallardır.
• Salgı Tüyleri: Çoğunlukla epiderma hücrelerinden meydana gelen, salgılarını dısarıya çıkaran tüylerdir. Sap ve bas kısmından olusurlar. Değisik tipte salgı tüyleri vardır.
Labiatae tipi salgı tüyü: Bir sap ve sekiz bas hücresinden meydana gelir.
Solanaceae tipi salgı tüyü: Sap ve bas hücreleri bir veya bir kaç tane olabilir.
Compositae tipi salgı tüyü: Salgı tüyleri iki sıra genisliğinde ve bir kaç hücre yüksekliğindedir.
Malvaceae tipi salgı tüyü: Bir taban hücresi üzerine oturan dört hücreden olusmustur.
Böbrek tipi salgı tüyü: Đki farklı sekilde görülebilir; sapı tek hücreli bası yanyana ikihücreden olusmus veya bası ve sapı tek hücreli salgı tüyü.
· İç salgı tüyleri: Hücre arası bosluklarda yer alan bir bas ve bir sap kısmından ibarettir.
· Nektaryumlar: Sekerli sıvı, balözü salgılayan tüy ve diğer sekildeki bezlerdir.
Botanik
-
Bitkisel Hormonlar Nelerdir?
-
Bitkisel Hormonları Nelerdir? Auxinler - Oksin Bitki Büyüme Hormonlarının Görevleri Nelerdir?
-
Pinus cembra - İsviçre Fıstık Çamı
-
Pinus banksiana - Banks çamı
-
Pinus aristata (Higori çamı)
-
Palinoloji – Polen Bilimi Hakkında Bilgi
-
Kaktüsgiller - Cactaceae Hakkında Bilgi
-
Papatyagiller - Asteraceae Hakkında Bilgi
-
Karanfilgiller - Caryophyllaceae Hakkında Bilgi
-
Periyant Nedir ? Periant (Çiçek Örtü Yaprakları)
-
Bitki Yaprak Tipleri Ve Görevleri - Yaprak Çeşitleri
-
Bitkilerde Gövde Çeşitleri ve Gövdenin Görevleri Nelerdir ?
-
Opuntia ficusindica - "Dikenli İncir"
-
Bitkilerde Bulunan Doğal Renk Maddeleri
-
Bitki Stresi: Abiyotik ve Biyotik Faktörler