Bakteriler Bizlere Dost mu? Düşman mı?
Bakteriler hepimizin etrafındadır ve çoğu insan bu prokaryotik organizmaları yalnızca hastalıklara neden olan parazitler veya hastalık etkeni olarak olarak görmektedir.
Bilimsel Resim; Bu bakteriler midede bulunan Gram negatif, mikroaerofilik bakteriler olan birden fazla Helicobacter pylori'dir. Co / Subjects/Getty Images
Bazı bakterilerin çok sayıda insan hastalığından sorumlu olduğu doğruysa da, diğer bazıları sindirim gibi gerekli insan işlevlerinde hayati bir rol oynamaktadır.
Bakteriler aynı zamanda karbon, azot ve oksijen gibi bazı elementlerin atmosfere geri dönüşümünü (verilmesini ) mümkün kılar.
Bu bakteriler, organizmalar ve çevresi arasındaki kimyasal değişim döngüsünün devamlı olmasını sağlar. Ölü organizmaları parçalayarak atmosfere geri kazandırdıkları için çevresel gıda zincirlerinde enerji akışında bakteriler önemli bir rol oynar. Bakteriler olmadan var olmayacağını bildiğimiz ve onlarsız bir yaşam olmasını düşünmemiz saçmalık olurdu.
Bakteriler Dost mu Düşman mı?
İnsanlar ile bakteriler arasındaki ilişkinin olumlu ve olumsuz yönleri göz önüne alındığında bakterilerin dost ya da düşman olup olmadığına karar vermek daha da zorlaşmaktadır. İnsanlar ile bakterilerin bir arada yaşadığı üç simbiyotik ilişki türü vardır.
Görünür basitliklerine rağmen, bakteriler diğer canlılarla karmaşık etkileşimler içindedir. Bu simbiyotik ilişkiler parazitizm, mutualizm ve komensalizm olarak üçe ayrılırlar.
Simbiyoz beslenme, ortak beslenme olarak da bilinir, iki canlının tek bir organizma gibi birbirleriyle yardımlaşarak bir arada yaşamaları olayıdır.
Simbiyoz, iki bitki arasında olacağı gibi, bir bitki ile bir hayvan arasında da olur. Örneğin liken bir mantarla bir alglerin ortak yaşamasından oluşmuş bir organizmadır. Mantar klorofil taşımaz, haustoriumlarıyla yaşadığı ortamdan su ve madensel tuzları alır ve alg'e verir. Buna karşılık alg klorofili olduğundan fotosentez yaparak organik bileşikleri hazırlar.
Komensalizm
Parazitizm
Mutualizm
Komensalizm; Komensal bakteriler her yerde bulunur, hayvan ve bitkiler üzerinde büyümeleri başka yüzeyler üzerinde büyümeleri ile aynıdır (ancak sıcaklık ve ter bunların büyümesini hızlandırabilir); insanlarda bu organizmalardan çok sayıda olması vücut kokusunun nedenidir.
Komensalizm, bakteriler için faydalı bir ilişki olup, konakçıya yardım etmez veya zarar vermez. Çoğu komensal bakteri, dış ortamla temas eden epitel yüzeylerde bulunur. Genellikle deri üzerinde, ayrıca solunum yolu ve gastrointestinal sistemde bulunurlar.
Komensal bakteri besin maddelerini alır ve konukçular üzerinde yaşamak ve büyümek için bir yer edinir. Bazı durumlarda komensal bakteri patojen olabilir ve hastalığa neden olabilir veya konakçı için bir yarar sağlayabilir.
Karşılıklı bir ilişki içinde hem bakteriler hem konakçı yararlanır.
Örneğin; deride ve ağızda, burnunda ve boğazında, insanların ve hayvanların bağırsaklarında yaşayan bu tip birkaç çeşit bakteri vardır.
Kısaca komensalizm; iki organizmanın kurduğu ortak yaşamda, bir canlının yarar sağladığı, diğerininse bu ortaklıktan etkilenmediği yaşam türüdür.
Bu bakteriler, diğer zararlı mikropları ikamet etmekten alıkoyarak yaşamak ve beslemek için bir yer alır. Sindirim sistemindeki bakteri, besin metabolizmasına, vitamin üretimine ve atık işlemeye yardımcı olur. Ayrıca konukçunun patojen bakterilere karşı verdikleri mücadele ye yardımcı olurlar.
Parazitizm; Asalak ya da parazit, bir canlıya bağımlı olarak yaşayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar verebilen organizma, Bu canlılardan kimileri mikroskobik boyutlardan erginlikte çok büyük boyutlara ulaşabilecek değişimlere sahip olabilirler. 'Parazitlik ya da asalaklık parazitik hayatın her hangi bir şeklini benimsemiş bir organizmanın göstermiş olduğu parazitlik eylemi.
Bir asalak üzerinde yaşadığı canlının besinine ortak olarak yaşamını sürdürür. Besine ortak olması ise üzerinde yaşadığı canlının zayıf düşmesine ve hastalanmasına neden olur. Günümüzde bilinen birçok hastalık asalaklar neticesinde meydana gelir. Asalakların en bilinenlerinden birisi ise kedi, köpek ve sığırlarda yaşayan şerittir. Şerit başlangıçta kistle kaplı bir yumurta halinde iken konak canlının sindirim sistemine geldiği zaman sahip olduğu kisti kırarak erginleşmeye başlar ve hayvanın bağırsağına yerleşir. Benzeri durumlar genellikle ya konağın zarar görmesi ya da bağışıklık sisteminin uyum göstermesi ile sonuçlanır. Kimi kurt türleri nadiren de olsa beyin ve karaciğer gibi organlara zarar verebilmektedir. Gezici bir asalak olan askaris yoğun vakalarda çok yaygın olmasa da kazara akciğere girerek çıkamayabilir veya karaciğerde apseye neden olabilir. Ölümcül durumlar genelde hatalı konaklarda görülmektedir, örneğin beyaz kuyruklu geyiğin beyninde yaşayabilen Parelaphostrongylus isimli asalak mus'larda sık sık fatal nörolojik vakalarla sonuçlanmaktadır. Ayrıca virüsler canlı hücrelerde replike olabilirler ve hücresel parazitler olarak tanımlanmaktadırlar
Parazit bir ilişki, konukçuya zarar verirken, bakterilerin yararlandığı bir ilişki şeklidir. Hastalığa neden olan patojen parazitler, konakçının savunma mekanizmasına direnerek, konakçının zararına büyüyerek bunu yapar. Bu bakteriler, bir hastalıkla ortaya çıkan semptomlardan sorumlu olan endotoksinler ve eksotoksinler gibi zehirli maddelere neden olurlar. Hastalık yapan bakteriler menenjit, pnömoni, tüberküloz ve çeşitli gıda kaynaklı hastalıklar gibi bir dizi hastalıktan sorumludur.
Mutualizm, farklı türlerden iki canlının karşılıklı yardımlaşması her iki tarafa da yarar sağlamasına dayalı olan bir ortak yaşam biçimidir. Kendi başlarına da hayatlarını devam ettirme becerisine sahip olan iki canlı bir araya gelerek daha kolay besin bulmasına dayanan bir simbiyotik yaşam biçimidir. Mantarlar ve alglerin oluşturdukları liken birlikleri bunun en bilinen örneğidir. Mantarlar ve algler bir arada bulunurlar ve mantarın gereksinim duyduğu glikoz sağlanırken, algin glikoz sentezlemede ihtiyaç duyduğu karbondioksit sağlamış olur. Termitler odunla beslendikleri halde kendi başlarına bunu hazmedemezler, ancak bağırsaklarında yaşayan kamçılılar salgıladıkları enzimlerle odunu parçalayarak hem kendilerinin hem de termitlerin beslenmesini sağlarlar.
Mutualizm'e diğer bir örnek, Afrika' da yaşayan bir kürdan kuşu türüyle gergedan ve benzeri vahşi hayvanlar arasındaki işbirliğidir. Ağaçkakana benzeyen bu kuş, söz konusu yabani hayvanların derileri üzerindeki bit ve keneleri yiyerek gıdasını sağlar. Kuvvetli içgüdüsü ile de yaklaşan düşmanı hissedip bağırarak kaçar ve gıdasını sağladığı hayvanı tehlikeye karşı uyarır.
Bakteriler yararlımı yoksa zararlımıdır.
Bütün gerçekler göz önüne alındığında bakteri zararlı olma özelliklerinden daha fazla yararlıdır. İnsanlar, çok çeşitli kullanımlar için bakterileri istismar ettiler. Peynir ve tereyağı imal etmek, kanalizasyon atıklarını ve bitki artıklarını parçalamak, antibiyotik ilaç geliştirmek gibi uygulamalarda kullanılır. Bilim adamları, son günlerde bakteriler üzerine veri depolamanın yollarını araştırıyor.
Bakteriler son derece dirençlidir ve bazıları en zor çevre şartlarında bile yaşayabilirler. Bakteriler, bizler olmadan hayatta kalabildiklerini göstermişlerdi, fakat biz onlarsız yaşayamayız.
Çeviren ve Derleyen : Yavuz AYDIN
Kaynaklar:
https://www.thoughtco.com/scary-diseases-caused-by-bacteria-373276
https://tr.wikipedia.org/wiki/Asalakl%C4%B1k
https://tr.wikipedia.org/wiki/Bakteri
Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Viroloji
-
Mısır Mumyaları Sıtma, Parazitik Kurtlar ve Bitlerle Dolu
-
Araştırmacılar yeşil algler ve bakterilerin birlikte iklimin korunmasına katkıda bulunduğunu ortaya koyuyor.
-
Bilim İnsanları Kretase kehribarında hapsolmuş endoparazit deniz tenyasını keşfettiler.
-
Saç Bitleri, Amerika’ya İlk İnsan Göçleriyle Birlikte Yayılmış
-
E. coli'de ısı şoku tepkisinin altında yatan yeni mekanizmanın ortaya çıkarılması
-
Parazitlerle Enfekte Olmuş 200 Milyon Yıllık Dışkı Fosili Bulundu
-
"Virüsler ve Sağlığımız: Viral Hastalıkların Altında Yatan Gerçekler"
-
Sibirya’da Bulunan 46.000 Yıllık Yuvarlak Kurtlar Canlandırıldı
-
Virüsler hücreler arası iletişimi bozarak bağışıklık sistemini atlatıyor
-
Sıcağı seven deniz bakterisi, asbestin zehirleyici etkisini yok edebilir
-
Bağırsak bakterilerinin kilo almayla ilişkisi var mı?
-
Maymun çiçeği virüsü
-
C. elegans solucanlar zehirlenmekten nasıl korunuyor?
-
Yeni organizmanın keşfi, atık su arıtımında ortak sorunu çözebilir.
-
İlk Koronavirüs Salgını 21.000 Yıl Önce Çıkmış